Cursos d'Aragonés
2024-2025

Apunta-te-ie!

*de 9.00 a 13.00 horas L-V

Descarga o nuestro folleto de actividaz

Aragonés

Castellano

Qui somos

40 Añadas empentando l’Aragonés

O Ligallo de Fablans de l’Aragonés ye una asociación cultural creyata en 1982 con l’obchetivo de promover o emplego, a espardidura y a defensa d´a Luenga Aragonesa, ye qui somos. Dende o suyo naiximiento, s’han promovito publicacions; actividaz socioculturals como conciertos, a tronca de nadal u a recuperación de carnavals; charradetas en a carrera, actividaz ludicas e d’ocio, gambadetas por Aragón, una botiga con merchandising; cursos d´aragonés u mesmo manifestacions en a defensa d’os dreitos lingüisticos d’os aragonesofablants.

Se trata d’o primer movimiento serio sociocultural d’activismo e divulgación, de dinamización sociocultural e de reivindicación sociopolitica por l’Aragonés. 

DE DÓ VENIMOS

Cuan d’una carrera naixen grans avenitas, e d’una nota mosical, conciertos multitudinarios; cuan a memoria fa chitar risetas, reflexions, chenios e pareixers, ye allora cuan se respira l’argüello d’ixo que en naixió d’una colla d’amigos e hue ampara ra ilusión de muitos por a Luenga Aragonesa. 

Estió a partir d’una asociación chovenil clamata “Colla Chobenil d’a Fabla” dende a que s’organizó ro Ligallo con a fin de tresladar a ra sociedat aquel movimiento d’amigo@s en pro d’a Luenga Aragonesa. E asinas plegó a revista “Orache”, primera manifestación escrita d’iste movimiento sociocultural. 

Dimpués venió a formula d’acción a l’aire libre “L’Aragonés en a Carrera”; o merchandising d’a nuestra botiga e a edición d’os primers libros; “Os Diaples”; a colla de teyatro; os cursos d’Aragonés; l’amostranza de personas adultas, que s’estendilló dica creyar una federación d’asociacions en varias redoladas d’Aragón; os homenaches “Arredol”; a celebración d’os Carnavals e a Tronca de Nadal; conciertos como ro de Gwendal en 1992 u os d’ “Á Ixena”, que estioron grans intes d’a luita por a recuperación d’a nuestra Luenga.

Entre itas e venitas, bi ha abito más de 600 sozios e sozias. Ista asociación s’ha feito sentir. A enerchía e os proyectos de totas istas personas que creyen en a recuperación d’a Luenga Aragonesa ha inspirato un movimiento reivindicativo d’activismo sociocultural.

A COLLA CHOBENIL D’A FABLA

Os alazez d’o Ligallo de Fablans de l’Aragonés se troban en a “Colla Chobenil d’a Fabla” creyata en 1980. Antigos socios nos en recuenta cómo a Colla Chobenil yera conformata por bella ventena de personas, con Fernando Romanos como precursor, e beluns d’ellos con una gran trayectoria profesional e de defensa de l’Aragonés posterior, un colleta que s’achuntaba en a siede d’o Partido de los Trabajadores de Aragón. Se i feban charradetas, cursos, pegallos… e ixo fue creixendo a monico. Conforme a Colla creixeba se sintió a necesidat de tresladar millor ta ra sociedat tot o que se i feba, por ixo se creyó o Ligallo (l’asambleya fundacional estió en a siede d’o PSA en a carrera Canfránc de Zaragoza).

A SIEDE D’O COSO

Con siede en Coso, 99, e compartita con o “Colectivo de Objeción y Antimilitarismo”, l’asociación s’inscribió en o rechistro d’asociacions o 29 de chuño de 1982. Ixe mesmo verano ya dio siñals de vida con o primer numero d’a revista “Orache”. En as suyas aulas, se dió continidat a os cursos d’Aragonés que ya s’impartiban en a “Colla Chobenil” e se quitó l’Aragonés ta ra carrera ta dar-lo a conoixer de traza directa con “L’Aragonés en a Carrera”. O programa d’actividaz en a carrera estió amplo: charradetas, conferencias, autuacions mosicals, dances…

Yera una traza de dar a conoixer directament l’Aragonés en a carrera, ta que s’ascuitase e se sapese que existiba. Allora bi heba muito esconoiximiento de l’Aragonés en a sociedat aragonesa; muitos lo se miraban con simpatía, pero encara bi’n heba qui lo negaba, talmén como encara ocurre hue. L’actividat e a empenta d’os socios e socias d’o Ligallo yera inaturable.

A BOTIGUETA

S’ubrió a botiga, u botigueta, con o merchandising a ra traza d’ixa epoca, que daba os suyos primers fruitos en forma de chambretas (incluyitas as famosas chambretas de parolas), pegallos, chapas e que, dimpués, se sofisticó con a venda de discos e libros. Ista actividat se contina desembolicando hue tamién dende internet, en www.abotiga.com

A BIBLIOTECA

Con un animo purament intelectual, ilustrato, un colleta de ligallers s’adedicó a mirar libros en torno a Aragón, l’Aragonés, atras luengas d’o mundo e cultura en cheneral. Francho Tierra estió ro responsable d’ordinar e organizar aquella primera biblioteca. Dimpués, Liena Palacios s’ocupó d’endrezar a catalogación e o rechistro d’o fundo bibliografico d’una biblioteca que hue atresora grans alfayas d´a literatura aragonesa.

PUBLICACIONS

A “Colla de Publicacions” s’ocupó d’editar a revista “Orache”, d’a que ya en hemos charrato alto, e tamién atras publicacions como “O Rayón”, “A lucana”, e bels libros á traza d’asayos de ferramientas t’aprender Aragonés dende o castellano como ro Diccionario de pocha d’a fabla aragonesa (1982) u o Diccionario Aragonés-Castellán/Castellán-Aragonés, de Chusé Aragüés u a Conchugación y prenombres febles del aragonés, de Pedro Recuenco Carballo. Tamién colaboró en a edición de mosica tan siñalera como “Me’n baxé t’a tierra plana” (1994) de La Orquestina del Fabirol, “Falordias de juglares” (1998) de Ángel Vergara y Cía u os discos Á Ixena d’os conciertos de “L’Aragonés en a Carrera”.

A COLLA D´ANIMACIÓN E ACTIVIDAZ

A cultura e a luenga aragonesa yeran o centro de cualsiquier actividat que se bi organizaba. José Prieto “Flip” estió uno d’os inspiradors d’a colla d’animación e d’o teyatro. Prieto, integrant allora d’a “Orquestina del Fabirol” e os “Titiriteros de Binéfar”, fa memoria que “en a mida que bi heba chent en o Ligallo con ganas e ideyas y embrecatos en os cursos, se proponió organizar o nuestro ocio d’una traza divertita arredol d’a cultura aragonesa”, remera. De feito, os “Titiriteros de Binéfar” representoron en a carrera ra suya primera obra clamata “El Bandido Cucaracha”.

En a “Colla d’Animación y Actividaz” i naixioron os tallers de recuperación d’o carnaval aragonés con o proposito de “recuperar o carnaval aragonés como una vivencia colectiva que reforzase a identidat comunitaria”, apunta Prieto; a suya puesta en escena estió en 1991, chunto con a comparsa de carnaval d’o concello de Zaragoza. O taller de carnavals de Ligallo de Fablans de l’Aragonés plegó a recuperar o Carnaval de tradición popular de Nerín (Sobrarbe).

Y en a mesma “Colla d’Animación y Actividaz” i naixioron “Os Diaples d’a Uerba”; dica aquí trayoron a Pelai Molins, d’o grupo de diaples de Leida; a trayectoria estió amplisma, perén embrecata con a reyalidat social, a o respetive no hemos de ixuplidar-nos-ne d’a publicación “Firme Sucarrada”.

A “Tronca de Navidat”, “Tronca de Nadal”, “Toza de Nadal”, “Zoca de Nadal”, estió atra tradición popular aragonesa recuperata por a “Colla d’Animación y Actividaz”, tradición que agora se puede espleitar en muitos puestos d’Aragón gracias a ra fayena d’o Ligallo, que la levó por tota Zaragoza, Canfránc (“Espelungué”), Sabiñáneco (“Calibo”) e por tot Aragón.

GWENDAL: UNA FITA EN A HISTORIA D’O LIGALLO

O Ligallo contaba con un cuairón bien fortal d’artistas. Flip, antimás de tot l’anterior, yera miembro d’ “Ixo Rai”, colla mosical de referencia en ixas envueltas: “Nos proposoron parar un concierto con un grupo conoixito internacional y en trayemos a “Gwendal” ta o “Concierto por l’Aragonés” en 1992, que se fació en “La Chimenea” de Zaragoza. Estió tot un exito ta ixa epoca, con cuasi 3.000 personas asistents. A organización estió excepcional, bi yéranos toz muito embrecatos”, explica.

Seguntes Flip “Aquel día marcó una fita en a historia d’o Ligallo, porque nos fació a saber que visteros e se veyó que nos fébanos ganas e ro nuestro poder de convocatoria”. Dezaga ixe concierto, os fundos replegatos se reinvirtioron en l’asociación, en os cursos, a publicación de libros e a organización de más actividaz.

Atro d’os conziertos historicos organizatos por o Ligallo estió ro “Concierto por l’Aragonés”, en 2001, con motivo d’as vente añadas de l’asociazión. Estió en a Sala Multiusos, con José Antonio Labordeta, Biella Nuei, la Orquestina del Fabirol y La Ronda de Boltaña. Istos festivals mosicals yerán de carácter añal dende que encomenzó “L’Aragonés en a Carrera” en os uitanta, en estando ro zaguero que se fació en 2010.

L’AMOSTRANZA DE PERSONAS ADULTAS:

Tamién bi habió una progresión notable. Carlos Abril nos recuenta que se fació una progresión dende organizar cursez d’Aragonés dica dentrar en o programa subvencionable d’amostranza d’a D.G.A., inte en o que o Ligallo aconsiguió que l’Aragonés apareixese nombrato en o curriclo oficial d’Adultos por primera vegata.

O treballo en l’aria d’amostranza levó a Ligallo de Fablans de l’Aragonés a creyar, d’a mano d’a escolanalla, as asociacions comarcals “Espelungué” en a Chazetania, “Calibo” en l’Alto Galligo e “Boira” en as Cinco Villas, con as que, de vez, se creyó a “Federación de Ligallos de Fablans de l’Aragonés” e, contino en a mesma endrezera, se creyó a Escuela “Nabata” de Monzón; escuela en a que especialment e alazetal s’amostraba Aragonés, y en a que tamién se bi impartiba cultura de tradición popular aragonesa, se i feban actividaz e s’amostraba l’atra luenga d’Aragón, o Catalán.

A Escuela contaba con financiación europeya e participación d’o Consello d’a Fabla Aragonesa, e con o refirme d’o Concello de Monzón, gracias a ra fayena d’o concellero de Chunta Aragonesista, Chorche Paniello “Koke”. O Ligallo estió pionero en achustar a o profesorato seguntes o convenio d’amostranza no reglata.

E MÁS:

No más creyar-se PRAMES, Ligallo de Fablans de l’Aragonés en crompó tres accions, con l’ochetivo de participar-bi dende o prencipio. Asinas ninviemos a un representant t´as chuntas de PRAMES e, dende allora, a toponimia vernacla se fació veyer en as mapas e libros d’a suya editorial, una inciativa que partió d’a “Chunta Directiva” d’o Ligallo e que tenió, sin de duda, una sobrebuena repercusión en l’Aragonés.

Pero no se remata astí l’acción d’o Ligallo. Rafel Fleta, antigo secretario, e actual socio d’o Ligallo, representó a l’asociación dentro d’o Consello d’a Choventut d’Aragón (o nombre yera en bilingüe, gracias a una proposa d’o Ligallo, e a o refirme de ta part d´alavez “Rolde Choben”), creyata en 1985. Dende astí se fotío una campaña de difusión: “L’Aragonés ye guai”. “A nuestra presencia fació servir ta dar-nos más voz e refirmar a financiación de muitas actividaz”, recuenta Fleta. 

E remera que “estió una epoca muito activa en a que se contrimuestró que o Ligallo espazó camins, porque a luenga ye una traza d’ubrir-se a ra cultura aragonea. Empecipiemos con bella cosa chiqueta e a suma de tot ixe treballo ha feito posible que se chenerase una presión social que levó ta ras Cortes d’Aragón a aprebar a “ley de lenguas” de 2009.

A Ley reconoixe a existencia de l’Aragonés e o Catalán en Aragón e s’alazeta en os prencipios de voluntariedat, zonificación e, expresament, a no-cooficialidat. A oficialidat, a ra fin, estió burniata por as ideyolochías e os politicos que reproducen e afondan en a castellanización e a represión d’a nuestra Luenga.

Ligallo de Fablans de l’Aragonés participó en o I Congreso ta ra Normalización de l’Aragonés firmando as normas graficas de l’Aragonés (1987); tamién participó en o II Congreso de l’Aragonés.

E más encara, a linia de treballo de “Compromiso social” levó a l’asociazión, por eixemplo, a embrecar-se con a recuperación d’o lugar de Chánobas, levando ro testigo d’a suya defensa mesmo en os intes más difícils en os que o lugar se trobaba más albandonato por toz (e á ro respecto, mesmo, de bella critica interna).

REMATADURA, REENCOMENCIPIANDO

Sin de duda, “toz refirmamos ixa sensación de fulgor creyativo e reivindicativo do s’ubriba camino ta dinamizar e divulgar, creyemos humus, faciemos o preparo d’o terreno”, concreta o presidtnt. E tanto que se paró, porque ixa rabañera d’actividaz que saliban de Ligallo estió a “evolución natural”, seguntes Forcada, enta o posterior movimiento e activismo sociocultural arredol d’a Luenga Aragonesa. “Querébanos trencar con o silencio imposato e aquellas chiquetas reivindicacions socioculturals se visualizoron muito en a sociedat aragonesa, porque consiguioron calar en o escenario d’a politica o problema de l’Aragonés”, asegura Guillén Forcada, president actual d’o Ligallo.

As manifestacions politicas en pro d’a oficialidat d’a Luenga Aragonesa plegoron más tardi. A chent d’o Ligallo estió vinclata e atenta a toz os movimientos e avances arredol de l’Aragonés.

Tot gracias a una empenta desinteresata d’un voluntariato extraordinario.

E asinas, asinas, entremistanto, o treballo monumental d’o Consello d’a Fabla Aragonesa continaba enta debán, perén referencia d’o nuestro quefer, e atras asociacions naixeban,… O Ligallo celebra ista añada o suyo 40 cabodaño argüelloso d’a suya historia, d’a empenta que ha dato t´a defensa e o emplego de l’Aragonés, e contina treballando-ie ta dar-li voz. A suya nueva siede, en o “C. C. Independencia, El Caracol”, marca o comencipio d’una nueva etapa ta l’asociazión, ta ra que s’achunta ra nueva “Fundación ARAGONUM”.